🔴 TÜRKİYE’DE YABANCILARIN HUKUKİ STATÜSÜ: GÖÇMEN, MÜLTECİ, SIĞINMACI, VATANSIZ VE GEÇİCİ KORUMA STATÜSÜ NEDİR?
🔵 Göçmenlerin, Sığınmacıların ve Mültecilerin Hakları ile Çalışma ve İkamet İzinleri
- Türkiye, coğrafi konumu itibariyle uzun yıllardır hem göç alan, hem de transit geçiş ülkesi konumundadır.
- Son yıllarda yaşanan siyasi krizler, savaşlar ve ekonomik nedenlerle, ülkemizde farklı statüler altında bulunan yüz binlerce yabancı bulunmaktadır.
- Ancak her yabancı Türkiye’de aynı statüde değildir; her birinin hukuki konumu ve hakları farklıdır.
Peki bu statüler ne anlama gelir?
Kimler “mülteci” sayılır, kimler “sığınmacı”, kimler “geçici koruma” kapsamındadır?
Ve bu kişiler Türkiye’de çalışma ve ikamet izni alabilir mi?
🔴 1. Göçmen Kimdir?
- Göçmen, genellikle kendi isteğiyle, daha iyi yaşam koşulları elde etmek amacıyla ülkesini terk ederek başka bir ülkeye yerleşen kişidir.
- Türkiye’de göçmen kavramı, 5543 sayılı İskan Kanunu’nda yer almakta olup, Türk soyundan veya Türk kültürüne bağlı olup Türkiye’ye yerleşmek isteyen kişi ya da kişileri kapsamaktadır.
🟢 Örnek:
Bulgaristan’dan Türk soyuna mensup bir ailenin Türkiye’ye yerleşmek üzere gelmesi halinde, bu kişiler “göçmen” statüsündedir.
🔵 2. Mülteci Kimdir?
- Mülteci kavramı, 1951 tarihli Cenevre Sözleşmesi ve 6458 sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu (YUKK)’un 61. maddesinde düzenlenmiştir.
- Mülteci: Irkı, dini, milliyeti, belirli bir toplumsal gruba mensubiyeti veya siyasi düşünceleri nedeniyle zulme uğrama korkusuyla ülkesinden ayrılan ve Türkiye’ye sığınan kişidir.
🔹 Türkiye, Cenevre Sözleşmesi’ne koyduğu tarih ve coğrafi sınırlama sebebiyle sadece Avrupa’dan gelen kişilere “mülteci” statüsü vermektedir.
🟢 Örnek:
Siyasi nedenlerle Fransa’dan Türkiye’ye iltica eden bir kişi, mülteci statüsünde kabul edilebilir.
🔴 3. Şartlı Mülteci/Sığınmacı Kimdir?
- YUKK madde 62'ye göre, Avrupa dışından gelen ancak Cenevre Sözleşmesi’ndeki nedenlerle korunma talep eden kişilere “şartlı mülteci” denir.
- Bu kişiler Türkiye’de kalıcı olarak yerleşemez, üçüncü bir ülkeye yerleştirilene kadar geçici olarak Türkiye’de kalabilirler.
- Sığınmacı ise, ülkesinden ayrılmış olan ve zulüm ve ağır insan hakları ihlallerinden korunmak için başka bir ülkeye sığınan, ancak hukuki anlamda henüz mülteci olarak kabul edilmeyen ve sığınma başvurusunun sonucunu bekleyen kişidir.
🟢 Örnek:
Suriye, Afganistan veya Irak’tan Türkiye’ye gelen ve ülkesine dönmek istemeyen kişi “sığınmacı” veya “şartlı mülteci” statüsündedir.
🔵 4. Geçici Koruma Statüsü Nedir?
- Geçici koruma, özellikle savaş veya kitlesel göç durumlarında, ülkesinden toplu olarak kaçmak zorunda kalanlara tanınan insani bir statüdür.
- 6458 sayılı Kanun madde 91 uyarınca, bu kişilere Türkiye tarafından topluca “geçici koruma” sağlanabilir.
🟢 Örnek:
2011 yılından sonra Suriye’den gelen milyonlarca kişi, Türkiye’de geçici koruma statüsünde yaşamaktadır. Geçici koruma kapsamındakiler, acil barınma, sağlık, eğitim ve sınırlı düzeyde çalışma haklarına sahiptir.
🔴 5. Vatansız (Haymatlos) Kişiler Kimdir?
- Vatansız kişi, hiçbir devletin vatandaşı olmayan ve herhangi bir ülkenin korumasından yararlanamayan kişidir.
- YUKK madde 50 uyarınca, bu kişiler “vatansız statüsü” tespiti için Göç İdaresi Başkanlığı’na başvurabilirler.
- Vatansızlar, Türkiye’de yasal kalış hakkı elde eder, çalışma ve ikamet izni alabilir, ancak vatandaşlık hakkı bulunmaz.
🔵 6. Türkiye’de Yabancıların İkamet ve Çalışma İzinleri
📍 İkamet İzni
Türkiye’de 90 günden fazla kalmak isteyen her yabancının, Göç İdaresi Başkanlığı’ndan ikamet izni alması gerekir.
6458 sayılı Kanun madde 19-21 bu düzenlemeyi açıkça belirtir.
İkamet İzin Türleri:
- Kısa Dönem İkamet İzni (turizm, ticaret, eğitim vb.)
- Aile İkamet İzni
- Öğrenci İkamet İzni
- Uzun Dönem İkamet İzni
- İnsani İkamet İzni
🟢 Başvuru:
Göç İdaresi Başkanlığı’nın https://e-ikamet.goc.gov.tr adresinden yapılır.
📍 Çalışma İzni
Yabancıların Türkiye’de çalışabilmesi için 6735 sayılı Uluslararası İşgücü Kanunu gereğince Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’ndan izin alması gerekir.
- Geçici koruma altındakiler, belirli sektörlerde ve şehirlerde, İl Göç İdaresi onayıyla çalışabilir.
- Mülteciler ve şartlı mülteciler, 6 aylık ikamet süresini doldurduklarında çalışma izni başvurusu yapabilir.
🟢 Başvuru:
https://ecalismaizni.ailevecalisma.gov.tr üzerinden online yapılmaktadır.
⚖️ 7. Sınır Dışı (Deport) İşlemleri
- YUKK madde 52-60 arasında, Türkiye’de kaçak olarak bulunan veya kamu güvenliğini tehdit eden yabancıların sınır dışı edilmesi (deport) düzenlenmiştir.
- Ancak, geri gönderme yasağı (non-refoulement) ilkesi gereği, hayatı veya özgürlüğü tehlikede olacak bir ülkeye kimse zorla gönderilemez.
🔴 Sonuç: Göç Yönetiminde Hukukun Önemi
Türkiye, hem insani hem hukuki sorumluluklarını yerine getirmeye çalışmakta, ancak yabancıların statülerinin doğru belirlenmesi ve hukuka uygun işlem yapılması hayati önem taşımaktadır. Yabancıların ikamet, çalışma veya sınır dışı işlemlerinde mutlaka hukuki danışmanlık alınması gerekir.
Bu yazı genel bilgilendirme amaçlıdır. Somut olaylarınızda bir avukata danışmanız önerilir. Sınırdışı, deport vb. işlemler titizlikle üzerinde durulması gereken süreçlerdendir. Haklarınızı bilmeniz, süreci daha az yıpratıcı hale getirir ve ileride hak kaybı yaşamanızı engeller. Biz de ATE Hukuk ve Hukuk Bürosu olarak tüm bu hukuki işlemlerde profesyonel destek sağlamaktayız.
🏛️ Yasal Dayanaklar:
- 6458 Sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu
- 6735 Sayılı Uluslararası İşgücü Kanunu
- 5543 Sayılı İskan Kanunu
- 1951 Cenevre Sözleşmesi
- 5718 Sayılı Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkında Kanun (MÖHUK)
